Onrecht

Deze column is verschenen in de Overdwars

Al toen ik een jaar of vijftien was wilde ik rechten studeren. Niet omdat je met die studie veel geld kan verdienen in een van de kantoren op de Zuidas. Ook niet omdat ik zoals zovelen niet zo goed wist wat ik wou. Nee, omdat ik graag iets aan het onrecht in de wereld wilde doen. Van mijn uiteindelijk keuze om jurist te worden heb ik nog geen moment spijt gehad.

Wel vind ik het steeds lastiger om te zeggen wat onrecht is. Natuurlijk zijn er makkelijke gevallen te bedenken, zoals Lucia de Berk die onterecht jaren heeft vastgezeten, of een koelbloedige moord die onopgelost blijft. Maar vele malen groter is het grijze gebied: het gebied waarin recht en onrecht niet zo duidelijk zijn. Een gebied waarin zich bijvoorbeeld disfunctionele relatie bevindt met huiselijk geweld over en weer. Waarin een meerderjarige verdachte met een IQ van 65 seks heeft met een meisje van 15, wat zij zelf wou maar haar ouders niet. In dat gebied bevindt zich ook een fikse klap uit zelfverdediging. Of te hard rijden met een dodelijk ongeval tot gevolg, terwijl het in die situatie heel onwaarschijnlijk is dat dat gebeurt.

Dat is ook wat me het meeste stoort aan het debat over justitie en veiligheid op dit moment. De wereld wordt gepresenteerd als zwart-wit. "You are with us or against us." Strafbare feiten worden gepleegd door "de ander". Criminaliteit kan en moet volledig worden uitgebannen. Elk risico moet worden geelimineerd. En het lijkt wel haast tegen elke prijs. Er wordt voorgesteld door PvdA om mensen "preventief op te sluiten", dus zonder dat ze iets hebben gedaan. Op vrijwel elke hoek van de straat staat een camera om iedereen altijd in de gaten te kunnen houden. Een databank met vingerafdrukken van alle Nederlanders. Iedereen wordt beschouwd als een risico.

Iets meer realiteitszin zou prettig zijn. De wereld kent weinig zwart-wit, maar wel vele grijstinten. Iedere verdachte, iedere dader, is een mens van vlees en bloed. "De ander" kan jouw broer of dochter zijn. "De ander" lijkt schrikbarend veel op jezelf. Niets is menselijker dan fouten maken, ook fouten die strafbaar zijn. Criminaliteit is onlosmakelijk verbonden met de samenleving. Daar zullen we mee moeten leren leven, al lijken de meeste politici dat verleerd. Om Benjamin Franklin nog maar eens aan te halen: “Een samenleving die fundamentele vrijheid opoffert aan tijdelijke veiligheid verdient geen van twee, en verliest beide.”

Overigens pleit ik niet voor een overheid die de veiligheid van haar burgers niet hoog in het vaandel heeft. Natuurlijk moeten burger beschermd worden tegen andere burgers. De burger moet echter ook worden beschermd tegen de machtige staat. Om dat te waarborgen is veiligheid niet het beste uitgangspunt, maar rechtvaardigheid. Al is het soms best lastig om vast te stellen wat recht is, en wat onrecht.